Šolje upravljača [03] Standardi – SHIS

Prethodna dva članka objasnila su nazive delova upravljača, i kako izmeriti važne dimenzije. Ovaj članak bavi se standardima ležajeva kormana (često nazivanim i “šoljama”). Ako se (nove) šolje (pre)pakuju sa novim kuglicama, videti: Standardne dimenzije kuglica za ležajeve bicikla.

Sadržaj:
1. Uvod
2. Pravila (način) označavanja
3. Standardne dimenzije
…3.1. Unutrašnji prečnik cevi upravljača (i spoljni prečnik šolja ležaja) – “TT”
…3.2. Spoljni prečnik (gornjeg dela) vrata viljuške – “SS,S-CCtpi”
…3.3. Spoljni prečnik krune viljuške (i unutrašnji prečnik konusa viljuške) – “SS,S”
…3.4. Kombinacije dimenzija kod tapered viljuški (i cevi upravljača) – “gornji_set / donji set”
4. Primeri SHIS notacije
5. Sumiranje
6. Izuzetak – standardi viljuški sa navojem

1. Uvod

Tokom godina, pogotovo od početka 21. veka, došlo je do uvođenja mnoštva različitih vrsta ležajeva upravljača. To je stvorilo priličnu konfuziju u praksi. Pored većeg broja različitih vrsta i dimenzija, mnogi proizvođači su davali svoje, posebne, nazive za ležajeve koji su praktično isti kao i takvi ležajevi drugih proizvođača. Kako bi se ova zbrka rešila, grupa proizvođača objavljuje SHIS nomenklaturu (eng: Standardized Headset Identification System) – tj. standardizovan sistem identifikacije ležajeva upravljača. SHIS nije standard ležaja upravljača, već skup pravila za jednoznačno označavanje ležajeva (i šolja) kako ne bi bilo zabune pri nabavci/zameni. Sve veći broj proizvođača i distributera usvaja ovu nomenklaturu. Dva ležaja iste SHIS oznake su kompatibilna (mogu se zameniti jedan drugim), bez obzira na marketinški naziv i proizvođača.

Kod označavanja ležajeva, treba voditi računa da nisu uvek donji i gornji ležaj jednakih dimenzija (ovo zavisi od vrste vrata viljuške i cevi upravljača). Pored podsećanja na uniformne i tapered viljuške, važno je podsetiti se i tri tipa ležaja upravljača: eksterni (EC), integrisani (IS) i interni (ZS).

2. Pravila (način) označavanja

Tipična SHIS oznaka izgleda ovako (šta to znači biće objašnjeno u ovom članku, ovo je samo uvod):
ZS44/28,6-24tpi | ZS44/30 – ležaj za viljušku sa navojem
ZS44/28,6 | EC49/40 – ležaj tapered viljuške bez navoja

Format oznake je sledeći:
gornji_set | donji_set

Vertikalna crta (” | “) razdvaja oznake gornjeg i donjeg seta ležajeva.

Oznake za svaki pojedinačni (gornji i donji) set se pišu u sledećem formatu:

Objašnjenje oznaka:
HH: Vrsta ležaja – EC-eksterni, IS-integrisani, ZS za interni tip ležaja.
TT: “okvirno” označen u mm spoljni prečnik šolje ležaja, odnosno unutrašnji prečnik prihvata ležaja u cevi upravljača.
/SS,S: ova oznaka obeležava različite pojmove u zavisnosti od toga da li stoji za gornji, ili donji set ležajeva. Kod gornjeg seta ležajeva označava spoljašnji prečnik vrata viljuške. Kod donjeg seta ležajeva daje približnu vrednost u mm za unutrašnji prečnik konusa viljuške, odnosno spoljašnji prečnik krune viljuške.
-CCtpi: broj navoja po jednom inču za viljuške sa navojem. Kod viljuški bez navoja ovaj deo oznake je izostavljen.

Nije označeno na slici 2, zbog jednostavnijeg prikaza (i ređe upotrebe u praksi), ali proizvođači mogu navesti i koliko set ležaja “štrči” izvan cevi upravljača. Izražava se pomoću slova “H“, iza kojeg sledi “visina” steka (eng. stack height) u milimetrima. Daje se posebno za gornji i/ili donji set ležajeva.

Važna napomena:
Kod integrisanih ležajeva (IS), ugao ležaja od 45 stepeni (po novom standardu) se podrazumeva, tako da se u SHIS nomenklaturi ne označava uopšte taj ugao.

3. Standardne dimenzije

Pregled standardnih dimenzija biće dat po tipu oznake. Prvo za prečnik cevi upravljača odnosno spoljni prečnik šolje ležaja (TT), zatim za gornji set tj. vrat viljuške (/SS,S-CCtpi), a onda za donji set, tj. prečnik krune (/SS,S). Na kraju, pregled standarda za tapered viljuške gde se navode kompletne SHIS oznake ležaja za ležajeve gornjeg i donjeg seta. Oznake u tabelama sadržaće prvo staro ime najčešće korišteno, zatim SHIS naziv (oznaku), a na kraju relevantne dimenzije.

3.1. Unutrašnji prečnik cevi upravljača (i spoljni prečnik šolja ležaja) – “TT”

Kod ležajeva koji se nakucavaju (EC i ZS) šolja je većeg prečnika od prihvata u cevi, dok je kod ležajeva koji se umeću (integrisani – IS) situacija obrnuta.

Tabela 1: pregled SHIS oznaka za unutrašnji prečnik cevi upravljača (i spoljni prečnik šolja ležaja)
– obeleženi sa “TT” na slici 2.

3.2. Spoljni prečnik (gornjeg dela) vrata viljuške “SS,S-CCtpi”

Tabela 2: pregled SHIS oznaka spoljnog prečnika gornjeg dela vrata viljuške – za ležajeve gornjeg seta
– obeleženo sa “SS,S-CCtpi” na slici 2.

3.3. Spoljni prečnik krune viljuške (i unutrašnji prečnik konusa viljuške) – “SS,S”

Konus viljuške je sinonim za čauru ležaja upravljača. Pošto se konus viljuške uvek nakucava na krunu viljuške, unutrašnji prečnik konusa je uvek manji od spoljašnjeg prečnika krune viljuške.

Tabela 3: pregled SHIS oznaka spoljnog prečnika krune viljuške, i unutrašnjeg prečnika konusa viljuške
– obeleženo sa “SS,S” na slici 2.

3.4. Kombinacije dimenzija kod tapered viljuški (i cevi upravljača) – “gornji_set / donji set”

Tapered viljuške imaju veći prečnik na dnu nego u gornoj polovini vrata. Zato se i prečnici gornjeg i donjeg seta ležajeva razlikuju. Kod ovog pregleda standarda za tapered viljuške, kombinacije će biti sortirane redom: prvo za eksterne (EC), zatim za integrisane (IS) i na kraju za interne (ZS) ležajeve. Uz odvojeno navođenje SHIS standarda za gornji i donji set ležajeva. Neke cevi upravljača prave se za kombinaciju ZS i EC ležajeva, što je stavljeno u tabeli sa ZS ležajevima (uz navod tipa ležaja u oznaci, pošto su date kompletne SHIS oznake, a one i to sadrže, kako je već objašnjeno).

Tabela 4: pregled SHIS oznaka kombinacija ležajeva za tapered viljuške.

4. Primeri SHIS notacije

Biće dato par primera, kako bi se bolje objasnila primena SHIS označavanja u praksi.

Primer 1:

Često korištena dimenzija ležajeve upravljača kod planinskih bicikala je starog naziva 1-1/8″ bez navoja. Koristi eksterne ležajeve (EC). Bicikl sa takvim ležajem ima sledeće dimenzije:

Šolje ležaja su spoljnog prečnika (označeno sa “TT” na slici 2) 34 mm.
Cev upravljača je unutrašnjeg prečnika (“TT” na slici 2)  od 33,8 do 33,9 mm.
Gornji deo vrata viljuške je spoljnog prečnika (“SS,S” na slici 2) 28,6 mm, to jest 1-1/8″.
Konus viljuške je unutrašnjeg prečnika (“SS,S” na slici 2) 30 mm.

SHIS oznaka ovakvog seta ležajeva upravljača je: EC34/28.6 | EC34/30.
Bilo koji set ležajeva sa istom SHIS oznakom će odgovarati za bicikl iz ovog primera.

Primer 2:

Uobičajeni ležajevi sa navojem (sve manje prisutni kod modernih bicikala, koji prelaze na viljuške bez navoja) poznat je kao 1″ sa navojem, koristi EC ležajeve i ima sledeće dimenzije:

Šolje ležaja su spoljnog prečnika (označeno sa “TT” na slici 2) 30,2 mm.
Cev upravljača je unutrašnjeg prečnika (“TT” na slici 2)  od 30 do 30,15 mm.
Gornji deo vrata viljuške je spoljnog prečnika (“SS,S” na slici 2) 25,4 mm, to jest 1″, sa 24 navoja po inču.
Konus viljuške je unutrašnjeg prečnika (“SS,S” na slici 2) 26,4 mm – dok je spoljni prečnik krune viljuške 26,5 mm.

SHIS oznaka ovakvog seta ležajeva upravljača je: EC30/25.4-24tpi | EC30/26.

Primer 3:

Integrisani ležajevi upravljača (IS).

Set šolja ležaja upravljača na slici 5 je za tapered viljuške i cevi upravljača. Dimenzije donjeg seta šolja i konusa viljuške su veće od onih za gornje. Dimenzije su sledeće:

Gornji set ležaja je spoljnog prečnika 44,1 mm.
Gornji otvor cevi upravljača je unutrašnjeg prečnika od 41,1 do 41,2 mm.
Gornji deo vrata viljuške je spoljnog prečnika 28,6 mm.
Donji set ležaja je spoljnog prečnika 52 mm.
Donji otvor cevi upravljača je unutrašnjeg prečnika od 52,1 do 52,15 mm.
Konus viljuške je unutrašnjeg prečnika 39,7 mm, dok je spoljni prečnik krune viljuške 39,8 mm.

SHIS oznaka ovakvog seta ležajeva upravljača je: ZS41/28.6 | ZS52/40

Primer 4:

Set šolja ležaja na slici 6 je za tapered cev upravljača i viljušku vrata uniformne širine. Šolja donjeg seta ima reducir sa šire cevi upravljača na uži vrat viljuške.

Šolja gornjeg seta ležaja je spoljnog prečnika 44,1 mm.
Gornji otvor cevi upravljača je unutrašnjeg prečnika od 43,9 do 43,95 mm.
Gornji deo vrata viljuške je spoljnog prečnika 28,6 mm.
Šolja donjeg seta ležaja je spoljnog prečnika 56 mm.
Donji otvor cevi upravljača je unutrašnjeg prečnika od 55,9 do 55,95 mm.
Konus viljuške je unutrašnjeg prečnika 30 mm, dok je spoljni prečnik krune viljuške 30,1 mm.

SHIS oznaka ovakvog seta ležajeva upravljača je: ZS44/28,6 | ZS56/30

Primer 5 (univerzalni pristup):

1. Izmeri se unutrašnji prečnik gornjeg otvora cevi upravljača (ili spoljni prečnik gornje šolje, odnosno samog ležaja ako je IS tipa) i u tabeli 1a, b, ili c – zavisno od toga koji za tip ležaja je cev predviđena (EC, IS, ili ZS) – pronađe se SHIS dimenzija koja odgovara izmerenom.
2. Izmeri se spoljni prečnik gornjeg dela vrata viljuške i u tabeli 2 pronađe odgovarajuća SHIS dimenzija.
3. Zatim se meri unutrašnji prečnik donjeg otvora cevi upravljača (ili spoljni prečnik donjeg seta ležaja) uz pronalaženje odgovarajućeg standarda u tabelama 1a, b, ili c.
4. Na kraju ostaje da se izmeri spoljni prečnik krune vrata viljuške, ili unutrašnji prečnik konusa viljuške i pronađe odgovarajući SHIS standard u tabeli 3.

5. Sumiranje

SHIS nomenklatura je dragocena pri nabavci ležajeva upravljača jer omogućava da se brzo i lako porede modeli različitih proizvođača, po jednostavnom principu: ako su iste SHIS oznake, odgovaraće. Ovo omogućava i laku nabavku odvojenih donjih i gornjih setova ležajeva, od različitih proizvođača, jednostavnim poređenjem SHIS oznaka posebno za gornji i donji set.

Kratak pregled SHIS nomenklature:

Tipovi ležajeva
Sastoji se iz dva slova, koja označavaju sledeće:
EC: eksterni ležajevi, stoje praktično celi izvan cevi upravljača.
IS: integrisani ležajevi, koriste cev upravljača kao šolju ležaja – tako da dolaze bez šolja.
ZS: interni ležajevi, najvećim delom stoje unutar cevi upravljača.

Cev upravljača – prečnik – gornji deo
Dvocifreni ceo broj (bez zareza i decimala).

Vrat viljuške – prečnik – gornji deo
Sledi iza oznake za prečnik gornjeg dela cevi upravljača, razdvojen od njega kosom crtom (” / “). Sastoji se od dvocifrenog broja (plus jedna decimala).

Cev upravljača – prečnik – donji deo
Od oznaka gornjeg dela seta ležajeva odvojen je uspravnom crtom (” | “). Dvocifren ceo broj.

Konus krune viljuške – prečnik
Sledi iza oznake za prečnik donjeg dela cevi upravljača, razdvojen od njega kosom crtom (” / “). Dvocifren ceo broj.

Visina seta
Označava se posebno za gornji i donji set ležajeva. Ova oznaka je opciona i ne koristi se često. Format je: slovo “H“, iza kojeg se navodi visina u milimetrima.

Nazivi važnih delova ležajeva upravljača (sa slikama) dati su ovde:
01) Nazivi delova viljuške, cevi upravljača i ležaja viljuške na biciklu
Uputstva kako izmeriti važne dimenzije mogu se naći ovde:
02) Važne dimenzije viljuški i (ležajeva) kormana bicikala

6. Izuzetak – standardi viljuški sa navojem

Ono što nije obuhvaćeno SHIS standardom je unutrašnji prečnik vrata viljuške, dimenzija važna kod viljuški sa navojem, kod kojih se lula umeće unutar vrata viljuške i sa unutrašnje strane učvršćuje pomoću konusa (“orah”).

Standardi dimenzija važne za viljuške sa navojem (i odgovarajuće lule) date su u ovom poglavlju, u tabeli 5.

Tabela 5: Standardne dimenzije viljuški sa navojem

Spoljni prečnik vrata viljuške i broj navoja po inču su uključeni u SHIS nomenklaturu, jedino nedostaje unutrašnji prečnik. Tako da se svi podaci, osim unutrašnjeg prečnika mogu naći u SHIS tabelama 2 i 3.

Izvori:

• Sheldon Brown – Tabela dimenzija šolja upravljača bicikala
• ParkTool – Standardi šolja ležaja upravljača bicikala
• ParkTool – Standardizovani sistem identifikacije šolja